НАҚШИ ФАРҲАНГ ДАР ТАҲКИМИ ҲИССИ ВАТАНДОРӢ ВА ХУДШИНОСИИ МИЛЛӢ
Мавзуи нақши фарҳанг дар ташаккул ва рушди худшиносии миллӣ ва таҳкими ҳисси ватандориву ифтихори миллӣ яке аз масъалаҳои муҳими фалсафӣ, сиёсӣ ва иҷтимоӣ ба шумор рафта, аз замонҳои хеле қадим таваҷҷуҳи олимон ва мутафаккирони соҳахои гуногунро ҷалб намудааст.
Фарҳанг ҳамчун соҳаи сарнавиштсоз ва такягоҳи боэътимоди маънавии ҷомеа дар низоми сиёсати иҷтимоии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон яке аз самтҳои муҳиму афзалиятнок эълон гардида, баҳри таъмини рушди устувори он аз рӯзҳои аввали истиқлоли давлатӣ пайваста таваҷҷуҳ ва ғамхории хоса зоҳир мегардад.
Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо дарки амиқи моҳияти сиёсию иҷтимоии фарҳанг дар фосилаи кӯтоҳи таърихӣ як силсила қонуну қарорҳои муҳимро қабул намуд, ки бо шарофати онҳо дар мамлакат барои эҳё, ҳифз ва рушди фарҳанги миллӣ фазои мусоиди меъёрии ҳуқуқӣ фароҳам омада, ҷиҳати бунёди инфрасохтори замонавии он маблағгузории мақсадноки давлатӣ тадриҷан афзоиш ёфт.
Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми хеш ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (28.12.2023) зикр намуданд, ки «тайи солҳои охир дар баробари андешидани тадбирҳои зарурӣ доир ба ҳалли масъалаҳои соҳаи фарҳанг, ҷиҳати муаррифии фарҳанги бостонии халқи тоҷик дар арсаи байналмилалӣ як қатор иқдомоти назаррас амалӣ гардиданд. Соли 2023 15 ёдгории таърихиву фарҳангии тоҷикон ба Феҳристи фарҳанги моддӣ ва ғайримоддии ЮНЕСКО ворид карда шуд, ки боиси эътибори бештар пайдо кардани фарҳанги бостонии миллати тоҷик дар байни ҷомеаи башарӣ гардид» ва афзуд «бо мақсади густариш бахшидани тармиму барқарорсозӣ ва ҳифзи ёдгориҳои таърихиву фарҳангӣ, инчунин, рушди сайёҳӣ дар ин самт пешниҳод менамоям, ки дар назди Ҳукумати мамлакат сохтори алоҳида – Агентии ҳифзи мероси таърихиву фарҳангӣ таъсис дода шавад».
Бо шарофати тадбирҳои мушаххасу ҳадафманд ва пайгиронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон фарҳанг ба воситаи тавонои сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ, ваҳдату ягонагӣ, сарҷамъии миллат табдил ёфта, зимни тақвияти раванди ташаккули худшиносии миллӣ ва арзишҳои нави маънавӣ эътимоди мардумро ба ояндаи неки Тоҷикистон мустаҳкам намуд.
Дар радифи ҳар иқдому ташаббус, ки аз ҷониби Пешвои муаззами миллат бармеоянд, бояд осоре офарида шавад, ки тавассути каломи бадеъ насли наврасро барои дарки моҳияти онҳо раҳнамун созанд. Ҷавонону наврасон бояд донанд ва воқеан дарк намоянд, ки ҳадафи асосии танзими анъана ва ҷашну маросимҳо чист, никоҳи хешутаборӣ барои ояндаи миллат, генофонди он чи оқибатҳои ногувор дорад, эҳтиром гузоштан ба анъанаву суннатҳо ва либоси миллӣ то кадом андоза ва чи гуна арзиш дорад. Ин таъкид ба хотири он аст, ки дар шароити муосири ҷаҳонишавии фазои иттилоотӣ душманони миллати тоҷик бо истифода аз дастовардҳои техникиву технологӣ ҳар иқдому ташаббусҳои роҳбарияти Тоҷикистонро ба таври худ арзёбӣ мекунанд, саъй мекунанд, ки мардумро гумроҳ созанд, нисбати сиёсати имрӯзаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳисси шубҳа ва нобовариро ба вуҷуд оранд.
Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷашни 33-солагии истиқлоли хешро дар шароити равандҳои пурталотуми ҷаҳонишавӣ таҷлил намуд. Барои эмин мондан аз таъсири омилҳои манфии раванди фарогири ҷаҳонишавӣ, ки фосилаи замону макон, марзҳои маънавӣ ва асолати фарҳангии давлатдории миллиро тағйир медиҳад, фарҳангиёни кишвар бояд дар зеҳни ҷавонон тафаккури солими миллиро инкишоф дода, арзишҳои миллиро аз таҳдидҳои хатарбори тахрибкориву тундравӣ ҳифз намуда, Ваҳдати миллиро таҳким бахшанд. Ҷавонону наврасони мо бояд аз решаҳои тамаддуни бостонӣ, забону фарҳанги миллӣ ва оинҳои давлатдории ниёгони худ огоҳ бошанд ва вобаста ба дигаргуниву таҳаввулоти оғози ҳазорсолаи сеюм, барои устувор гардонидани пойдевори давлатдории навин ва фарҳангу андешаи миллӣ саъйу талош намоянд.
Дар ин муддат зарурати дарки моҳияти сиёсиву иҷтимоии фарҳанг ба маротиб афзуд. Дар заминаи таҳлили амиқу ҷиддии авзои ахлоқиву маънавии ҷомеа стратегияи сиёсати фарҳангии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, ҳадафу ормонҳои рушди маънавӣ ва роҳҳои такомули тафаккури ҷомеаи навбунёд тарҳрезӣ гардиданд.
Муҳимтарин марҳилаи эҳёи асолати таърихиву фарҳангӣ, бозгашт ба шукӯҳу азамати давлатдории аҷдодӣ, оғози сиёсати гуногунпаҳлӯи фарҳангӣ, шинохту гиромидошти мероси фарҳангии ниёгон аз баргузории Иҷлосияи таърихии шонздаҳуми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ибтидо мегирад. Зимни суханронӣ бахшида ба 20-умин солгарди Иҷлосияи XVI Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки 16 ноябри соли 2012 дар шаҳри Душанбе ва 19 ноябри ҳамон сол дар шаҳри Ҳуҷанд, баргузор гардида буданд, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон шаш самти асосии марҳилаи имрӯзаи рушди давлатдории миллиро ба таври зерин муайян намуд:
- Ҳифзи давлатдории миллӣ;
- Ҳамаҷониба баланд бардоштани маърифати сиёсӣ, ҳуқуқӣ, худшиносӣ ва худогоҳии миллӣ;
- Ба таври огоҳона муттаҳид намудани мардуми кишвар дар атрофи ғояи «Тоҷикистони соҳибихтиёр – Ватани ягонаи мо»;
- Рушду такомули фарҳанги сулҳ ва ризояти миллӣ;
- Сиёсати «Рӯ овардан ба ҷавонон»;
- Ҳифзи ҳуввияти миллӣ дар шароити ҷаҳонишавӣ.
Воқеан, агар самтҳои мазкурро аз нигоҳи илмӣ таҳлил намоем, метавон зикр намуд, ки онҳо ба ҳамдигар робитаи ногусастанӣ дошта, дар шароити зудтағйирёбандаи ҷаҳони муосир танҳо дар мавриди таъмини ҳамбастагии зич ва татбиқи муваффақонаи онҳо метавон пойдорӣ ва рушди давлатдории миллиро кафолат дод.
Дар раванди татбиқи ин самтҳо худогоҳӣ ва худшиносии миллии наврасону ҷавонон нақши калидӣ мебозад. Зеро баҳри ҳифзи давлатдории миллӣ танҳо афроди худогоху хештаншинос омода буда метавонанд, ҷонибдорӣ ва татбиқи ғояи «Тоҷикистони соҳибихтиёр -Ватани ягонаи мо» бидуни огоҳии комил аз таъриху фарҳанги ниёгони хеш, ҳисси баланди соҳибватанӣ ва ифтихор аз ваҳдати миллӣ имконнопазир аст.
Сиёсати «Рӯ овардан ба ҷавонон», ки аз ҷониби Асосогузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба сифати яке аз самтҳои асосии марҳилаи имрӯзаи рушди давлатдории миллӣ муайян гардидааст, аз он нуқтаи назар бағоят муҳим аст, ки ҷавонон нисбат ба насли калонсол аз фарозу нишебҳои таъриху тамаддуни миллати хеш огаҳии камтар доранд. Сатҳи маърифати сиёсӣ, ҳуқуқӣ, худшиносӣ ва худогоҳии миллии онҳо нисбатан пасттар аст. Маҳз ҳамин омил аксаран боиси гароиши як зумра ҷавонон ба ҳизбу ҳаракатҳои бегона мегардад.
Сиёсати роҳбарияти давлат ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон нисбат ба ҷавонон пайгирона буда, ҳадафи он фароҳам овардани шароитҳои мусоид барои тарбияи ворисони ҳақиқии таъриху фарҳанги аҷдодӣ, пешбарандагони маърифату худшиносӣ, муҳофизони нангу номус ва ҳувияти миллӣ, мунодиёни асили эҳсоси ватандорӣ мебошад.
Барои он ки ҷавонони тоҷик ин рисолати бузургро дар шароити ниҳоят мураккаби ҷаҳони муосир иҷро карда тавонанд дар ниҳоди онҳо зиракии сиёсӣ, суботи маънавӣ ва муҳимтар аз ҳама садоқати миллию ватандӯстиро парваридан зарур аст.
Аз ин рӯ, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёмашон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (22.12.2016) бо дарназардошти нақши ҷавонон дар эмори ҷомеаи тозаистиқлол пешниҳод намуданд, ки соли 2017 дар мамлакат Соли ҷавонон эълон карда шавад. Зимни ин пешниҳоди созанда Пешвои миллат таъкид намуд, ки «ҷавонони мо дар ҳар ҷое, ки бошанд, бояд ҳисси баланди миллӣ дошта бошанд, ба Ватан, миллат, давлати соҳибистиқлоли худ ва забону фарҳанги миллии хеш ифтихор намоянд ва барои ҳимояи онҳо ҳамеша омода ва ҳушёру зирак бошанд».
Муҳаққиқони фарҳанг бояд мероси арзишманди таърихию фарҳангӣ ва осори пурқиммати ниёгонро бо нигоҳи тоза дар ҳамбастагӣ бо ғояҳои тозаи иҷтимоии миллӣ ва умумибашарӣ мавриди омӯзиш қарор дода, тарзу усулҳо ва самтҳои истифодаи ин арзишҳои волои маънавиро дар ҷараёни таълиму тарбияи наслҳои имрӯза ва оянда ҷиҳати ташаккул ва такомули маърифати хештаншиносӣ бо хулосаҳои дақиқи илмӣ муайян намоянд.
Имрӯз рисолат ва ҷавҳарии сиёсати фарҳангии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳимояи ҳамаҷонибаи арзишҳои фарҳанги миллӣ, таъмини ширкати озодонаи тамоми афроди ҷомеа дар ҳаёти фарҳангии ҷомеа, эҷоди бадеӣ, илмӣ, техникӣ, дастрасии озодонаи шаҳрвандон ба комёбиҳои илмию фарҳангии миллӣ ва умумибашарӣ буда, дар ин самт минбаъд низ тадбирҳои муассиру судманд андешида хоҳанд шуд. Ин падида, ки бо шарофти истиқлолият муяссар гардидааст, дорои мазмуни амиқи таърихӣ ва далели он аст, ки Сарвари давлати тоҷикон ниёзмандии ҷомеаро ба як давлати қудратманд ва маънавиасоси миллӣ бо камоли масъулият дарк намудаанд ва рисолати худро дар ҳамин поя таъйид кардаанд.
Дар раванди таҳкими ҳисси ватандорӣ ва худшиносии миллӣ забони модарӣ ҳамчун мероси маънавии миллат нақши бағоят муҳимро мебозад. Зеро забон ҳамчун пайвандгари аслҳову наслҳо ба сифати оинаи таъриху фарҳанги бостониву муосир, эҳёгари анъанаву суннатҳо, офарандаи арзишҳои воло, муҳофизи ҳувияти миллӣ, кафили бақову истиқлолият ва ғолибияти миллати тоҷик буд ва хоҳад монд.
Фарзонагони миллати тоҷик дар сангарҳои сарди мубориза алайҳи душманон маҳз бо нерӯи қудратофарини забони модарӣ дар қалби ҳамватанон эҳсоси гарми ватандӯстӣ, ҳисси ифтихор аз давлатдории миллӣ, омодагӣ барои ҳифзи марзу буми аҷдодӣ, шинохту гиромидошти ниёгон ва мероси гаронмояи онҳоро парваридаанд.
Дар ин радиф Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон хеле бамаврид ва дақиқ ишора намудааст – «забону фарҳанги мо оинаест, ки роҳи тӯлонии паймудаи тоҷиконро бо ҳама шебу фарозҳо дар худ инъикос кардааст. Аз таърих, адабиёт ва фалсафаи ирфонии ғании мо ҳувайдост, ки барои аҷдоди бонангу номуси мо мафҳумҳои Модар, Ватан, Истиқлол, Забон ва Фарҳанг ҳамеша ҳаммаъно будаанд».
Вақти он расидааст, ки ҳамасрони мо тавассути осори илмиву адабӣ, мусиқиву суруд баҳри ғановати пайвастаи таркиби луғавӣ ва ҷаззобияти забони модарӣ, поку бегазанд нигоҳ доштани он беш аз пеш талош варзанд, то мардуми олам ҳарчи бештар аз лаззати ин қанди порсӣ баҳраманд гарданд. Шояд он гоҳ бархе аз ҷавонони аз ҳаводиси таъриху рӯзгор ноогоҳи тоҷик фирефтаи бонги ҷарас майли бегонапарастӣ накунанд ва аз хатарҳои фалокатбори равандҳои ҷаҳонишавӣ эмин монанд. Ибрози андеша ва ғояҳои солиму носолими миллӣ маҳз тавассути забон сурат мегирад. Солим ва носолимии афкору андешаи миллӣ вобаста ба он аст, ки афроди ҷомеа то кадом андоза ба таҳлилу арзёбии таъриху фарҳанги ниёгони хеш қодир аст, оё барои чунин арзёбӣ нерӯи зеҳнӣ ва таҷрибаи кофии рӯзгор дорад, мизони арзёбии вай дар заминаи кадом ченаку арзишҳо устувор аст.
Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, бахусус азму талошҳои пайгиронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба афкори мусиқии миллӣ такони бузург бахшидаанд, туфайли ин омилҳо шеваҳои мусиқии манотиқи гуногуни мамлакат беш аз пеш ба ҳам омезиш ёфта, таҳкимбахши раванди Ваҳдати миллӣ гардиданд. Вақти он расидааст, ки муҳаққикону таърихнигорон моҳияти таърихиву фарҳангии падидаву навгониҳои соҳаи мусиқии даврони истиқлолиятро мавриди пажӯҳишҳои боз ҳам амиқу густурда қарор диҳанд. Зеро тавре, ки зикр гардид, мероси пурғановат дар баробари мояи ифтихор будан, аз ворисон ҳисси баланди масъулиятро тақозо мекунад.
Моҳи марти соли 2001 Асосгузори сулҳу ваҳлати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти мамлакат Эмомалӣ Раҳмон ҳангоми суханронӣ дар мулоқоти навбатии хеш бо аҳли зиё, ки бо номи «Фарҳанг ҳастии миллат аст» маъмул аст, таъкид намуд, ки «Дар оғози асри ХХ1 нақши илму фарҳанг дар пешрафти ҷомеа ва қонеъ гардонидани талаботи рӯзафзуни инсоният моҳияти аввалиндараҷа пайдо мекунад, рақобати илмию кашфиётҳои техникии байни давлатҳо авҷ мегирад, дастовардҳои ақлонӣ ва нерӯи илмию фарҳангӣ моҳияти нави сиёсӣ касб карда, ба яке аз омилҳои асосии ҳифзи истиқлолияти сиёсиву иқтисодии ҳар давлату миллат табдил меёбад».
Аз ҷониби Сарвари давлат дар оғози ҳазорсолаи нав, дар ҳузури аҳли зиё бо таъкид «ҳастии миллат» арзёбӣ гардидани фарҳанг боз як далели равшани аз нигоҳи илмӣ хеле дақиқ тарҳрезӣ гардидани сиёсати стратегии фарҳангӣ ва ғамхорӣ нисбат ба ояндаи миллат ба шумор меравад. Чунин ибрози назар танҳо туфайли таҳлили амиқи авзои сиёсии ҷаҳон, пешбинӣ ва дарки моҳияти равандҳову тамоюлоти глобалӣ дар олам, аз ҷумла ҷаҳонишавии фарҳанг, бархӯрди тамаддунҳо, рақобати тезутунди геополитикӣ муяссар гардидааст.
Сиёсати имрӯзаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон маҳз бо дарки моҳияти сиёсиву иҷтимоии фарҳанг тарҳрезӣ шудааст.
Таҷлили 2500-солагии шаҳраки Тахти сангин, 2500-солагии шаҳри Истаравшан, 2700 солагии Кӯлоб, 3000 солагии Ҳисор, 5500-солагии шаҳри бостонии қадимаи Саразм ва боз чандин иқдомҳо дар самти арҷгузориҳо ба таъриху тамаддуни хеш аз рӯйдодҳои муҳими сиёсӣ ва шаҳодати равшани татбиқи пайгиронаи сиёсати мустақилонаи фарҳангии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба шумор мераванд.
Азму талошҳои роҳбарияти давлати тоҷикон барои дар қатори падидаҳои пурқиммати маънавии инсоният ҳамчун шоҳкориҳои нодири фарҳанги ҷаҳонӣ ба феҳристи ЮНЕСКО ворид намудани намунаҳои барҷастаи фарҳанги миллӣ — «Шашмақом», «Фалак», «Наврӯз», «Чакан», «Оши палав», «Атласу адрас», «Санъати кирмакпарварӣ ва абремшимбофӣ», «Санъати зарҳалкорӣ», «Ҷашнвораҳои бузургони адабиёти форсу тоҷик ва шаҳрҳои бостонии тоҷикон», «Дастхати куллиёти Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ»,«Латифаҳои Хоҷа Насриддин», «Ёдгории ғайримоддии Саразми бостон силсилаи ёдгориҳои долони Зарафшон» бори дигар собит намуд, ки Тоҷикистони соҳибистиқлол дар баробари пайравӣ ва пазируфтани меъёрҳои байналмилалӣ барои рушди минбаъдаи давлат ва пешрафти ҷомеаи тозабунёд аз фарҳангу анъана ва суннатҳои таърихиву миллӣ ба таври васеъ истифода мебарад.
Дар шароити Тоҷикистон мақсаду вазифаҳо ва самтҳои рушди инсонро асноди стратегии давлатӣ муайян мекунанд. Барои татбиқи муваффақонаи онҳо мақомоти давлатӣ ва ниҳодҳои иҷтимоӣ бояд дар ҳамбастагӣ фаъолият намоянд. Яъне мақсад ва самти ҳаракати онҳо бояд ягона бошанд. Бо ибораи дигар, тамоми субъектҳое, ки барои татбиқи нишондоди асноди мазкур масъуланд, бояд дар самти муносибат нисбат ба ҳадафу усулҳои рушди инсон ҳамраъй бошанд. Вагарна, раванди худшиносии миллӣ ва дар маҷмӯъ рушди босуботи ҷомеа халалдор мегардад.
Дар шароити зудтағйирёбандаи ҷаҳони муосир, вусъати бемайлони раванди ҷаҳонишивӣ, тараққиёти ҳайратангези технологӣ, дигаргуншавии афзалиятҳои рушди нерӯи инсонӣ ҳаллу фасли масъалаҳои марбут ба таҳсилот аҳамияти хоса пайдо мекунад.
Таҳсилоти асри ХХI мундариҷаву моҳият ва шаклҳои пешрафти ҷомеаи муосирро, ки барои бақои тамаддуни башарӣ зарур аст, тағйир медиҳад. Дар чунин шароит ҳадафи стратегии таҳсилот ҳамчун фишанги нерӯманди худташкилдиҳии иҷтимоӣ бояд собит намудани бартарияти арзишҳои маънавӣ нисбат ба арзишҳои моддӣ бошад. Баҳри ноил гардидан ба ин ҳадаф раванди мазкурро оқилона идора кардан, фарҳанги ҳудафрӯзӣ ва худфарсоии афроди ҷомеаро ташаккул додан бағоят муҳим буда, он рисолати асосӣ ва ҳамешагии аҳли илму фарҳанг ва маориф ба шумор меравад. Танҳо дар ҳамон сурат қалби насли навраси тоҷик ба оянда гарм ва шӯълаи умедаш фурузонтар гардида, ба ҷавҳару пайкари бани башар пайванди қавӣ ва абадӣ пайдо мекунад.
Зафари ШАРИФ,
декани факултети китобдорӣ
ва иттилоотшиносии МДТ
«ДДФСТ ба номи Мирзо Турсунзода»
